Funkcjonowanie organizmu kobiety jest comiesięcznie regulowane przez zmiany stężeń hormonów płciowych. W okresie menopauzy dochodzi do nagłego zmniejszenia ich ilości krążącej we krwi. Wiąże się to z koniecznością adaptacji organizmu do życia w nowych warunkach i w większości przypadków z wystąpieniem wielu nieprzyjemnych objawów. Jednym z nich jest zespół suchego oka. Dlaczego tak się dzieje? Jak walczyć z suchością oka w okresie około- i pomenopauzalnym? [1][2][3]

Okres okołomenopauzalny – czas intensywnych zmian hormonalnych

Okres okołomenopauzalny obejmuje kilka lat przed i rok po menopauzie, czyli ostatniej w życiu miesiączce. Podczas niego dochodzi do powolnego wyłączania się funkcji hormonalnej jajnika, prowadzącego nieuchronnie do spadku stężeń hormonów płciowych, nawet do granicy oznaczalności. Co ważne, po menopauzie, w przypadku braku włączenia hormonalnych terapii zastępczych, wartości stężeń tych hormonów powinny utrzymywać się na stałym, niskim poziomie, a jakiekolwiek wzrosty mogą świadczyć o poważnych patologiach. [1]

Objawy występujące w okresie okołomenopauzalnym

Są one związane przede wszystkim ze spadkiem stężenia estrogenów. Taką prawidłowość można zaobserwować w wynikach badań laboratoryjnych już na dwa lata przed wystąpieniem ostatniej miesiączki. Pierwszym objawem nadchodzącej menopauzy są zaburzenia miesiączkowania. Długość cyklu początkowo się skraca, a następnie wydłuża. [1]

Później dochodzą kolejne objawy. Niedobór estrogenów skutkuje zaburzeniami przekaźnictwa w obrębie układu nerwowego i takimi symptomami jak uderzenia gorąca czy zaburzenia snu z towarzyszącym obniżeniem nastroju. Dochodzi do zmniejszenia zawartości kolagenu w skórze, co skutkuje spadkiem jej elastyczności. Wiele pacjentek skarży się na spadek nawilżenia pochwy, co z kolei prowadzi do występowania dolegliwości bólowych podczas stosunku i wzrostu częstości infekcji intymnych. W okresie pomenopauzalnym zmniejsza się również mineralizacja kości, przez co wzrasta ryzyko rozwoju osteoporozy. [1]

Zespół suchego oka w okresie pomenopauzalnym

Co ciekawe, okres około- i pomenopauzalny również może skłonić niektóre z pacjentek do wizyty u okulisty. Przyczyną jest nadmierne przesuszanie powierzchni spojówki oka. Składniki filmu łzowego, rozprowadzanego podczas każdego mrugnięcia przez nasze powieki, są wydzielane przez gruczoły łzowe, łojowe i komórki spojówki. Estrogeny wpływają na syntezę wszystkich składników filmu łzowego. Spadek stężenia hormonów płciowych w okresie około- i pomenopauzalnym nieuchronnie prowadzi więc do spadku wytwarzania filmu łzowego, a co za tym idzie, przesuszania się powierzchni oka i rozwoju zespołu suchego oka. [1][2][3][4]

Oprócz uczucia przesuszenia powierzchni oka, wśród innych objawów zespołu suchego oka można wymienić zaczerwienienie i  ból oka. Ponadto struktury oka są bardziej podatne na infekcje, ponieważ zmniejsza się skuteczność bariery ochronnej, którą stanowi wydzielanie łez wypłukujących ewentualne patogeny i ciała obce. [2][3]

Leczenie zespołu suchego oka w okresie pomenopauzalnym

Najskuteczniejszą metodą leczenia zespołu suchego oka jest terapia objawowa, polegająca na regularnym nawilżaniu powierzchni oka. Zaleca się, aby stosować w tym celu specjalistyczne preparaty, zawierające np. kwas hialuronowy, które zapewnią długotrwałe nawilżenie i wymagają rzadkiej aplikacji. Oczywiście można również sięgnąć po preparaty takie jak sól fizjologiczna, ale bardzo szybko paruje ona z powierzchni oka, dlatego wymagane jest wielokrotne wkraplanie substancji. [2][3][4]

W łagodzeniu objawów okołomenopauzalnych bardzo dobrze sprawdza się hormonalna terapia zastępcza, czyli HTZ. Istotą jej działania jest uzupełnianie niedoborów estrogenów w okresie około- i pomenopauzalnym. O ile przynosi świetne efekty, jeśli chodzi o ogólne samopoczucie czy zapobieganie osteoporozie, o tyle jej działanie w przypadku zespołu suchego oka jest dość nieprzewidywalne. U niektórych pacjentek następuje istotna poprawa, podczas gdy inne nie zauważają zmiany lub wręcz paradoksalne nasilenie objawów. [4]

[1] Pod red. Bręborowicz G.H., Położnictwo i ginekologia, tom 2, wyd. PZWL, Warszawa 2013, s:131-135, 139-140

[2] Niżankowska M.H., Podstawy okulistyki, wyd. Volumed, Wrocław, 2000, s: 111-112

[3] https://okulistyka.mp.pl/chorobyoczu/chorobyspojowki/86727,zespol-suchego-oka – data dostępu: 01.04.2018

[4] Peck T. et al., Dry Eye Syndrome in Menopause and Perimenopausal Age Group., J Midlife Health. 2017 Apr-Jun;8(2):51-54